ජාතික ඩිජිටල් අනන්‍යතා ව්‍යාපෘතිය (NDIP) ඉන්දියාවේ මදුරාසි ආරක්ෂක මුද්‍රණ සමාගමට (MSP) පැවරීමට ශ්‍රී ලංකා රජය ගත් තීරණය මහජන ව්‍යකුලත්වයකටත්, බුද්ධිමතුන්ගේ අවධානයටත්, පොදුජන කනස්සල්ලත් අවුලුවාලීමට හේතු වී තිබේ. ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 18 කට ආසන්න වටිනාකමකින් යුත් මෙම ගනුදෙනුව 2024 දී අමාත්‍ය මණ්ඩලය විසින් නිල වශයෙන් අනුමත කරන ලද අතර 2025 දී නැවතත් එය තහවුරු කර, ශ්‍රී ලංකාවේ ඩිජිටල් හැඳුනුම්පත් පද්ධතියේ ප්‍රධාන සංරචක සංවර්ධනය කිරීමට සහ කළමනා කරණය කිරීමට ඉන්දියානු සමාගමට නිල වශයෙන් බලය පවරා දී ඇත.

ඩේලි මිරර් (මාර්තු 2025) සහ ද මෝනිං (අප්‍රේල් 2025) යන පුවත්පත් ද්විත්වයට අනුව සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රයට අදාළ වාර්තාවල සිට මූල්‍ය පහසුකම් සපයන සේවා දක්වා සියලුම රජයේ දත්ත සමුදායන් සමඟ සම්බන්ධ කිරීම සඳහා නිර්මාණය කර ඇති මුහුණු හඳුනාගැනීම, ඇඟිලි සලකුණු සහ අක්ෂි සලකුණු ( Iris data) ”ජෛවමිතික තාක්ෂණයේදී හඳුනා ගැනීමේ සත්‍යාපන ක්‍රමවේදයක් ලෙස අක්ෂි කර්ණිකා රටා අද්විතීය සලකුණක් සේ සැලකේ”. දත්ත ඒකාබද්ධ කරන පුළුල් ජෛවමිතික දත්ත සමුදායක් නිර්මාණය කිරීමද මෙම කොන්ත්‍රාත්තුවට ඇතුළත් වේ. නමුත් එහි ඇති තාක්ෂණික එකඟතාවයට හෝ පොරොන්දුවට අමතරව හොල්මන් කරන ගැඹුරු ප්‍රශ්නයක් තිබේ. එනම් ඩිජිටල් යුගයක නැතහොත් අවකාශයක පුර වැසියා ඇත්ත වශයෙන්ම පාලනය කරන්නේ කවුද? යන්න ඒ ප්‍රශ්නයයි.

පසුගියදා ජාතික නිදහස් පෙරමුණේ නායක විමල් වීරවංස මුලික වෙමින් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය වෙත ඉදිරිපත් කල ඩිජිටල් හැඳුනුම්පත් ව්‍යාපෘතියට අභියෝග කරන මූලික අයිතිවාසිකම් පෙත්සම් කිහිපයක් ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය විසින් සම්පුර්ණ විභාගයකින් තොරව ප්‍රතික්ෂේප කරන ලදී. එකී නීති කෘත්‍ය කාලාවරෝධි මුල ධර්මයට පටහැනි බව ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය දැනුම් දෙන ලදී. එහෙත් විචාරකයින් තර්ක කරන්නේ මෙය බරපතල අතපසු වීමක් බවයි.

කොළඹ විශ්ව විද්‍යාලයේ මාධ්‍ය විශාරද ආචාර්ය හරිනි පෙරේරා පවසන පරිදි, “අධිකරණය සාම්ප්‍රදායික නීති රාමුවක් තුළ මෙම ගැටලුව ඇගයීමට ලක් කළා, නමුත් ඩිජිටල් නිරීක්ෂණ, ඇල්ගොරිතම පාලනය සහ දත්තවිශ්ලේෂණය, සාම්ප්‍රදායික නීති විද්‍යාවෙන් ඔබ්බට යයි. මෙවැනි නඩුවක් විසඳීමට අවශ්‍ය ඩිජිටල් සාක්ෂරතාවය, අවශ්‍ය යටිතල පහසුකම්, හෝ තාක්ෂණික ග්‍රහණය අධිකරණයට නැත.”

ඇගේ ප්‍රකාශනය තුල කුතුහලය වර්ධනය වන කනස්සල්ලක් නිරුපණය කරයි. මානව සංහතිය වෙනුවෙන් සම්පාදිත නීති සහ ඒවා අර්ථ නිරූපණය කිරීම සඳහා ගොඩනගා ඇති පද්ධතිය, දැන් යන්ත්‍ර තර්කනය අර්ථ නිරූපණය කිරීමේ අභියෝගයට මුහුණ දී සිටී.

අධිකරණයේ අකමැත්ත සිවිල් ක්‍රියාකාරීන් විසින් අර්ථකථනය කර ඇත්තේ ආයතනික අවබෝධයේ පරතරයක් ලෙසයි. ඩිජිටල් ආචාර ධර්ම සහ දත්තස් ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ වේගයෙන් විකාශනය වන ක්ෂේත්‍රයට අයත් ගැටළු විනිශ්චය කිරීමට අධිකරණ ධාරිතාවක් නොමැතිකම අභියෝගාත්මකය.

දත්ත ලෙස පුරවැසියන් බවට පත්වීම යනු දාර්ශනික අර්බුදයකි.

ඩිජිටල් හැඳුනුම්පත් ව්‍යාපෘතිය සෑම පුරවැසියෙකුම දත්ත කේන්ද්‍රීය ලක්ෂ්‍යයක් බවට පරිවර්තනය කරයි. එනම් රාජ්‍යය සහ එහි තාක්ෂණික හවුල්කරුවන් විසින් පාලනය කරනු ලබන ව්‍යුහය යනු ඇල්ගොරිතමය පරිසර පද්ධතියක ස්ථාපිත සංඛ්‍යාත්මක 5. (A numerical entity established in an algorithmic ecosystem)

දැනටමත් නිරීක්ෂණ සහ පුරෝකථන විශ්ලේෂණ වලින් සපයාගෙන ඇති සාක්ෂි සහිත ලෝකයක, එවැනි පද්ධති විසින් “සම්පූර්ණ දෘශ්‍යතාව” (Total visibility) නමැති අවදානම නිර්මාණය කරයි. එහිදී රාජ්‍යයට පුර වැසි හැසිරීම්, මූල්‍ය ගනුදෙනු සහ දේශපාලන හැසිරීම් ආශ්‍රිත සිදුවීම් පවා තත්කාලීනව නිරීක්ෂණය කිරීමේ හැකියාව ලැබේ.

“අන්තරායදායක තත්වය වන්නේ මෙහි ඇති තාක්ෂණයම නොවෙයි, රාජ්‍යය සහ පුර වැසියා අතර එය නිර්මාණය කරන බලයේ අසමමිතික බාවයයි” යනුවෙන් තොරතුරු හා සන්නිවේදන තාක්ෂණ ආයතනයේ හිටපු සභාපති මහාචාර්ය රොහාන් සමරජීව සඳහන් කරයි.

ජෛවමිතික සහ හැසිරීම් රටා හා බැඳුනු දත්ත මධ්‍යගත කළ පසු, පුර වැසියන්ට තවදුරටත් ඔවුන්ගේ අනන්‍යතා හිමි නොවේ. ඔබේ ශරීරය, ඔබේ පුරුදු, ඔබේ තේරීම් වැනි කලක් පුද්ගලික වූ දේවල්, රජයට හෝ එසේ නොමැති නම් විදේශීය පෞද්ගලික කොන්ත්‍රාත්කරුවන්ට ප්‍රවේශ විය හැකි ජාතික දත්ත සමුදායක කොටසක් බවට පත්වීම කුමන අවධානමක් ගෙන එනු ලබයිද?.

මේ සඳහා ඉතා සමීප අත්දැකීමක් සපයන්නේ ඉන්දියාවේ ආධාර්හි ස්ථාපිත ලොව විශාලතම ජෛවමිතික අනන්‍යතා ව්‍යාපෘතියයි. මෙහි වැදගත්කම තවත් තීව්‍ර වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ යෝජිත ව්‍යාපෘතියද ඉන්දියානු සමාගමක් මුලික වීමෙන් ක්‍රියාත්මක කිරීමට යෝජනා වී ඇති නිසාවෙනි.

2009 දී හඳුන්වා දුන් ඉන්දියාවේ ආධාර් පද්ධතිය බිලියන 1.3 කට අධික ජනතාවක් ආවරණය කරන ලොව විශාලතම ජෛවමිතික අනන්‍යතා ව්‍යාපෘතිය ලෙස පවතී. එය සුභසාධන යෝජනා ක්‍රම ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ප්‍රවේශය කැපිපෙනෙන වෙනසක් සිදු කළද, එතුලින් බරපතල ගැටළු ද ඇති කර තිබේ. රහස්‍යතා අවදානම් උපුටා දක්වමින්, සියලුම සේවාවන් සඳහා ආධාර් අනිවාර්ය කළ නොහැකි බව ඉන්දීය ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය විසින්ම 2018 දී තීන්දු කරන ලදී (ද හින්දු, සැප්තැම්බර් 2018).

කෙසේ වෙතත්, විවිධ තොරතුරු කාන්දුවීම්, දත්ත අනිසි භාවිතය සහ අපහරණය, දත්ත වෙත අනවසර ප්‍රවේශය අඛණ්ඩව සිදුවෙමින් පවතී. The Wire (2023) සහ BBC (2024) වාර්තා මගින් ජෛවමිතික දත්ත අඳුරු වෙබ් (On dark web) වේදිකාවල අලෙවි කර වංචනික මූල්‍ය ක්‍රියාකාරකම්වලට සම්බන්ධ කර ඇති බවට තොරතුරු වාර්තා විය.

බ්‍රිතාන්‍යයන් ඩිජිටල් ජාතික හැඳුනුම්පත ප්‍රතික්ෂේප කරයි!

එක්සත් රාජධානිය වෙනින් ප්‍රතිවිරුද්ධ අත්දැකීමක් දක්නට ලැබේ. 2010 දී, දැවැන්න මහජන විරෝධයකින් පසුව, බ්‍රිතාන්‍ය රජය එහි ජාතික හැඳුනුම්පත් ක්‍රමය අහෝසි කළ අතර, එය “රාජ්‍ය ආක්‍රමණයේ සංකේතයක්” (Symbol of state intrusion) ලෙස හැඳින්වීය. (බීබීසී ප්‍රවෘත්ති, 2010 මැයි ). ලිබර්ටි එක්සත් රාජධානිය සහ ප්‍රයිවසි ඉන්ටර් නැෂනල් (Liberty UK and Privacy International) වැනි සිවිල් අයිතිවාසිකම් සංවිධාන, අනාගත රජයන් විසින් අපයෝජනයට ලක් කළ හැකි මධ්‍යගත පුරවැසි ලේඛනයක් (Centralized citizen register) කිසිදු ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී රාජ්‍යයක් පවත්වා ගෙන නොයා යුතු බවට යථාර්තවාදීව තර්ක කළහ.

යුරෝපා සංගමය ඩිජිටල් අනන්‍යතා ප්‍රවේශය වෙනුවෙන් වඩාත් සුපරීක්ෂාකාරීව පියවර ගෙන ඇති අතර, GDPR (2018) වැනි ශක්තිමත් දත්ත ආරක්ෂණ නීති පැනවීමෙන් පසුව පමණක් ඩිජිටල් අනන්‍යතා රාමු හඳුන්වා දී ඇත.

මෙතුලින් පුද්ගල තනි කැමැත්ත, සංකේතනය, (Encryption) සහ අනිසි භාවිතය සඳහා දැඩි නීතිමය දඬුවම්වලට ප්‍රමුඛත්වය දෙයි. මේ අතර, චීනය එහි සමාජණය පද්ධතිය (Social credit system) යටතේ සම්පුර්ණයෙන්ම ඒකාබද්ධ ඩිජිටල් නිරීක්ෂණ රාජ්‍යයක් ගොඩනගා ඇති අතර, එහිදී තාක්ෂණය සහ දේශපාලන පාලනය අතර වෙනස වෙන්කර හඳුනාගත නොහැකිය. කුමක් හෝ ආදර්ශයක් බොහෝ විට උදාහරණයක් ලෙස නොව දැඩි අනතුරු ඇඟවීමක් ලෙස උපුටා දක්වයි.

ශ්‍රී ලංකාව තම ඩිජිටල් අනන්‍යතා ව්‍යුහය සැකැස්මේ ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පය ඉන්දියානු සමාගමකට පැවරීමට ගත් තීරණය, දත්ත ස් ස්වෛරීභාවය පිළිබඳ මූලික ප්‍රශ්න මතු කරයි. ජාතියකට සහ එහි පුරවැසියන්ට ඔවුන්ගේ ඩිජිටල් තොරතුරු පාලනය කිරීමට ඇති අයිතිය, ගැන වාර්තාවක් ගෙන එමින් EconomyNext (අප්‍රේල් 2025) දක්වා සිටින්නේ, ඉන්දියානු සමාගමක් වන Madras Security Printers වසර පහක් සඳහා ඩිජිටල් යටිතල පහසුකම් සැලසුම් කිරීම පමණක් නොව කළමනා කරණය කිරීමටද, අවසර ලැබෙනු ඇති බවයි. එම කාලය තුළ ජෛවමිතික දත්ත විදේශයන්හි කළමනා කරණය කරන ලද සේවාදායකයන් සහ මෘදුකාංග පද්ධති හරහා ගමන් කරනු ඇත. මෙම තත්වය පුරවැසියන්ගේ අනන්‍යතා විදේශයන්හි ඩිජිටල් දේපළක් බවට පත් කිරීමේ අවදානමක් ඇති බවට බොහෝ විචාරකයින් තර්ක කරයි.

නීතිඥ නුවන් ජයවර්ධන අනතුරු අඟවන්නේ “අනතුරු දායක තත්වය වන්නේ දේශීය වශයෙන් සිදු කරන අපේ රටේ සෝදිසි කිරීම පමණක් නොව, විදේශීය රටකට හෝ තෙවන පාර්ශවීය ජාලයකට ප්‍රවේශ වීමේ හැකියාව ද මෙහු අඩන්ගු වන බවයි.” ජෛවමිතික දත්ත අවදානමට ලක් වූ පසු, එය කිසි විටෙකත් වෙනස් කළ නොහැක. ඔබට ඔබේ මුරපදය වෙනස් කළ හැකිය, නමුත් ඔබේ ඇඟිලි සලකුණු වෙනස් කළ . (You can change your password, but you can’t change your fingerprints) StopDigitallDSL සහ #MyBodyMyData යන හැෂ් ටැග් වැනි සමාජ මාධ්‍ය උපක්‍රම විසින් ශිෂ්‍ය කණ්ඩායම්, තරුණ ප්‍රජාව විශේෂයෙන් Genz පරම්පරාව, මාධ්‍යවේදීන් සහ සිවිල් අයිතිවාසිකම් ක්‍රියාකාරීන් අතර ආකර්ෂණයක් ලබා ඇති අතර, එවැනි ව්‍යාපෘති ඩිජිටල් ඒකාධිපති වාදයේ මෙවලම් බවට පරිණාමය වන්නේ කෙසේද යන්න පිළිබඳව වැඩෙන සමාජ ආතතිය මගින් පිළිබිඹු කරයි.

මහජන එකඟතාවයක් නොමැති ව්‍යාපෘතියක්

මෙම ඩිජිටල් හඳුම්පත් ව්‍යාපෘතිය වෙනුවෙන් මහජන අදහස් විමසීමක් සිදු වූයේ නැත. 2025 මැද භාගයේදී කොළඹ සහ මහනුවර විරෝධතා නොතකා, රජය “නවීකරණය” සහ “කාර්යක්ෂමතාව” යන මුවාවෙන් ව්‍යාපෘතිය සාධාරණීකරණය කිරීම දිගටම කරගෙන යමින් පවතී.

කෙසේ වෙතත්, මෙම කැමැත්තෙන් තොරව සිදුවන ව්‍යාජ කාර්යක්ෂමතාව තාක්ෂණික බලහත්කාරයක් බවට පත්වීමේ අවදානමක් ඇත. නිල ප්‍රකාශයන්ට අනුව, ඩිජිටල් හැඳුනුම්පත බදු, සුභසාධනය, සෞඛ්‍ය සහ අධ්‍යාපන පද්ධති ඒකාබද්ධ කරනු ඇත. සමස්ත පුරවැසි සමාජයම ඒක කේන්ද්‍රියව නිරීක්ෂණය කළ හැකි තාක්ෂණික මෙවලම් ශිල්පයක් ඵලදායී ලෙස නිර්මාණය කරලීමට මෙතුලින් ප්‍රයත්න දරයි.

මෙවැනි තත්වයක පවතින අවධානම අවධාරණය කරන තාක්ෂණික ආචාර ධර්ම විද්‍යාඥ අමාලි රොඩ්‍රිගෝ මෙසේ පවසයි. “විවිධ අංශ හරහා දත්ත සම්බන්ධ කළ පසු, පුද්ගලයාගේ තොරතුරු ස්වාධීනත්වය නැති වී යයි. රජයට සහ විදේශීය දත්ත හසුරුවන්නන්ට ඔබේ ජීවිතය පිළිබඳ අංශක 360ක දැක්මක් ලැබෙනු ඇත, “

මෙම ගැටළුව පක්ෂ සිමා මායිම් රේඛා ඉක්මවා යනු ඇත. ලිබරල් හෝ වේවා, ජාතිකවාදි වේවා, එසේත් නොමැති නම් වාමවාදී වෙස් මුහුණකින් සිටින අන්තලිබරල්වාදී යන කුමන ආකෘතියක පරිපාලනයක් විසින් පාලනය කරනු ලැබුවද, ඩිජිටල් හැඳුනුම්පත් මධ්‍යගත කිරීමෙන් ගෙන එන්නේ එකම ප්‍රතිඵලයකි. එනම් පුද්ගලික නිදහස සහ පුරවැසි ස්වාධීනත්වය ඛාදනය වීමයි.

ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය තාක්ෂණික ඇඟවුම් ග්‍රහණය කර ගත නොහැකි ඌණ යටිතල පහසුකම් සහිත යථාර්තයක නම් සහ පාලක පන්තිය සදාචාරාත්මක ඒවා නොසලකා හරින්නේ නම්, රට ඩිජිටල් පාලනය සඳහා විදේශීය පරීක්ෂණ භූමියක් බවට පත්වීමේ අවදානමක් ඇත.

ආචාර්ය පෙරේරා මේ පිළිබඳව අදහස් දක්වමින් සඳහන් කරන්නේ, “ සැබෑ තර්ජනය වන්නේ සෝදිසි කිරීම පමණක් නොව එය සාමාන්‍යකරණය කිරීමයි. පුරවැසියන් කාර්යක්ෂම වීම යනු නිරීක්ෂණය කළ යුතු බව විශ්වාස කිරීමට පටන් ගැනීමයි.” ලෙසයි.

තාක්ෂණික ප්‍රගතිය බොහෝ විට නොවැළැක්විය හැකි යථාර්තයක් ලෙස නිර්වචනය කෙරේ. එසේම ප්‍රජාතන්ත්‍ර වාදයද නොවැළැක්විය හැකි තෝරා ගැනීම සම්බන්ධ සාධකයකි. සැබවින්ම නූතන සමාජයෙන් ඇසිය යුතු ප්‍රශනයක් ඇත. පුර වැසියාගේ ආත්මය ඩිජිටල්කරණය නොකර ඔබට සේවාවන් ඩිජිටල්කරණය කළ හැකිද?.

බොහෝ ජාතීන් මෙන් ශ්‍රී ලංකාව ද නිර්වචනාත්මක ප්‍රශ්නයකට මුහුණ දෙයි. නවීකරණය යනු ඇල්ගොරිතම පාලනයට යටත් වීමද?, එසේ නැතහොත් තාක්ෂණයට නිදහස ලබා දී, විනිවිදභාවය, සහ මානව ගරුත්වය සමඟ සහජීවනයෙන් එකට සිටිය හැකි ද යන්න පිලිබඳ නව අර්ථකතනයක් සපයා ගතයුතුව ඇත.

ඩිජිටල් හැඳුනුම්පත එහි වත්මන් ස්වරූපයෙන් ඉන්දීය කොන්ත්‍රාත්තුව හරහා හඳුන්වා දුන්නොත්, ලාංකීය පුරවැසි සමාජය රාජ්‍යයට මෙන්ම විදේශීය ඩිජිටල් ජාල කළමනාකරුවන්ගේ පෙර නොවූ විරූ පාලන අවියක් ඔවුන්ට ලැබෙනු ඇත. පුරවැසියෙකුගේ ජීවිතය දත්ත කේන්ද්‍රීය ලක්ෂ්‍ය මාලාවක් බවට පත්වනු ඇත. ඔවුන්ගේ චර්යා චලනයන්, වෛද්‍ය සහ සෞඛ්‍ය වුවමනාවන්, බදු ගෙවීම් ඇතුළු ආර්ථික ශක්‍යතාවයන්, ඡන්දය සහ දේශපාලන ලැදියාවන්, ඇතුළු සියල්ල නිරීක්ෂණය කළ හැකි, සියල්ල වාර්තා කළ හැකි, සියල්ල පාලනය කළ හැකි සුහුරු තිරයක් මත පුරවසියාව රඳවා තබාවි.

ඔබ ඔබ ගැන දන්නවාට වඩා සමීපව රාජ්‍යයත්, ඒ ආශ්‍රිත පාර්ශවයනුත් ඔබ ගැන දැනගනු ඇත. ඒ මොහොතේ පුරවැසියන් මිනිසුන් ලෙස පැවතීම නතර කරන අතර, ඔවුන් දත්ත බවට පරිවර්තනය කරනු ලබයි.

සටහන: විජේපාල දිසානායක

Treasurer- Asian Geopolitical, Sustainability & Peace Council

තොරතුරු මුලාශ්‍ර:

• Privacy International (2024), “ගෝලීය දකුණේ ඩිජිටල් අනන්‍යතාවය සහ මානව හිමිකම්”
• ඩේලි මිරර් ( 2025 මාර්තු), “ශ්‍රී ලංකාව ඉන්දියානු සමාගමකට ඩිජිටල් හැඳුනුම්පත් ව්‍යාපෘතිය ප්‍රදානය කරයි”
• ද මෝනිං (අප්‍රේල් 2025), ” බාහිරින් ලබාගත් ඩිජිටල් අනන්‍යතා යෝජනා ක්‍රමය පිළිබඳ මහජන විරෝධය “
• Economy Next (අප්‍රේල් 2025), ” ඉන්දියාවේ මදුරාසි ආරක්ෂක මුද්‍රණ යන්ත්‍ර ඩිජිටල් හැඳුනුම්පත් කොන්ත්‍රාත්තුවක් ලබා ගනී”
• බීබීසී ප්‍රවෘත්ති (2010 මැයි), ” එක්සත් රාජධානිය ජාතික හැඳුනුම්පත් යෝජනා ක්‍රමය අහෝසි කරයි “
• ද හින්දු (සැප්තැම්බර් 2018), ” සියලුම සේවාවන් සඳහා ආධාර් අනිවාර්ය නොවේ: ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය”
• The Wire (2023), “ආධාර් දත්ත කඩකිරීම් සහ පුරවැසි අවදානම “